بدرالزمان قریب

بدرالزمان قریب گرکانی (زاده ۱ شهریور ۱۳۰۸ در تهران – درگذشته ۷ مرداد ۱۳۹۹ در تهران) زبان‌شناس ایرانی، تنها زن از اعضای پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چهره ماندگار و مشاور رئیس این فرهنگستان بود.
خانواده
بدرالزمان قریب در سال ۱۳۰۸ در تهران زاده شد. او اصالتا اهل روستای گرکان، شهرستان آشتیان، استان مرکزی و از نوادگان شمس‌العلما قریب گرکانی بود.[۲]

تحصیل
بدرالزمان قریب تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همین شهر با گرفتن دیپلم علوم طبیعی به پایان برد. پس از آن از ادامه تحصیل در آن رشته طبیعی باز ماند. تا اینکه فرصتی پیش آمد و به ادبیات فارسی علاقه‌مند شد. او در ۱۳۳۳ در آزمون ورودی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران پذیرفته شد. بدرالزمان قریب در سال ۱۳۳۶ مدرک کارشناسی زبان و ادبیات فارسی گرفت و یک سال بعد برای تحصیل در زبان‌های باستانی ایران با گرفتن بورس تحصیلی از دانشگاه پنسیلوانیا به ایالات متحده آمریکا رفت. او از گروه زبان‌شناسی و خاورشناسی دانشگاه پنسیلوانیا مدرک کارشناسی ارشد گرفت و برای یک سال نیز در دانشگاه میشیگان مشغول به تحصیل آواشناسی شد. در این مدت علاوه بر زبان سانسکریت، زبان‌شناسی هند و اروپایی را نیز آموخت.[۲] قریب در سال ۱۳۴۰ (خورشیدی) با استفاده از بورس تحصیلی شاگردان اول، به دانشگاه کالیفرنیا، برکلی وارد شد و با راهنمایی والتر هنینگ به پژوهش پرداخت و پایان‌نامه دکترای خود را با عنوان تحلیل ساختاری فعل در زبان سُغدی نوشت.

استادی دانشگاه
بدرالزمان قریب پس از بازگشت به ایران پس از یک سال در دانشگاه شیراز با رتبه استادیاری به مدت چهار سال و نیم به آموزش زبان فارسی باستان، زبان پهلوی، و تاریخ زبان فارسی پرداخت. پس از آن، بار دیگر با دریافت فرصت مطالعاتی به آمریکا رفت و همزمان با پژوهش، مدتی را به عنوان استاد مدعو در دانشگاه یوتا زبان فارسی درس داد و یک ترم نیز به عنوان پژوهشگر در دانشگاه هاروارد پژوهش کرد و بار دیگر به دانشگاه شیراز بازگشت.

بدرالزمان قریب در سال ۱۳۵۰ (خورشیدی) به دانشگاه تهران منتقل شد

فرهنگستان زبان فارسی
بدرالزمان قریب در سال ۱۳۷۷ (خورشیدی) به‌ عنوان عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و در سال ۱۳۷۸ (خورشیدی) به سمت سرپرست گروه گویش‎‌شناسی این فرهنگستان انتخاب شد. او در سال ۱۳۸۳ (خورشیدی) نیز مدیریت گروه زبان‎های ایرانی فرهنگستان را به‌عهده گرفت. بدرالزمان قریب تنها عضو پیوستهٔ زنِ فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود.

بدرالزمان قریب بیش از دو دهه عضو شورای علمی مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی بود.

جوایز و بزرگداشت
بدرالزمان قریب در همایش دوم، جزء چهره‌های ماندگار (۱۳۸۱) ایران شناخته شد. دو کتاب زبان‌های خاموش (۱۳۶۵) و فرهنگ زبان سُغدی (۱۳۷۴) از آثار بدرالزمان قریب به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزیده شده‌اند.

بدرالزمان قریب برنده جایزه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی (۱۳۷۷) بود.

در دی ۱۳۸۷، هفدهمین قالیچه ابریشم جایزه ادبی ‌تاریخی بنیاد موقوفات محمود افشار به بدرالزمان قریب اهدا شد.

کتاب “جشن‌نامه‌ بدرالزمان قریب” به کوشش زهره زرشناس و ویدا نداف با مقالاتی از کسانی چون ژاله آموزگار، ابوالقاسم اسماعیل‌پور، ایرج افشار، و منوچهر ستوده، از سوی نشر طهوری برای بزرگداشت کارهای بدرالزمان قریب منتشر شده است.

محمد مصدق
بدرالزمان قریب علاقه ویژه‌ای به محمد مصدق داشت. او قصیده‌ای برای محمد مصدق سرود و توسط عبدالکریم قریب، به محمد مصدق رساند. مصدق هم عکسی را با ذکر من و تاریخ و امضا برای بدرالزمان قریب فرستاد.

فیلم زندگی
فیلم مستند زندگی و آثار بدرالزمان قریب، با زبان خاموش نام دارد.

درگذشت
بدرالزمان قریب، صبح ۷ مرداد ۱۳۹۹، در ۹۰ سالگی درگذشت.به گفته مدیر روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی «گویا» او بر اثر ابتلا به کروناویروس سندرم حاد تنفسی ۲ درگذشته است.

آثار
تحلیل ساختار فعل در زبان سُغدی (انگلیسی)
زبان‌های خاموش – نوشته یوهانس فریدریش – ترجمهٔ یدالله ثمره و بدرالزمان قریب (کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۶)
داستان تولد بودا
فرهنگ سُغدی (سغدی – فارسی – انگلیسی)
کشف کتیبه پهلوی در چین
وسنتره جاتکه، داستان تولد بودا به روایت سُغدی
تاریخچه گویش‌شناسی در ایران
مطالعات سُغدی (مجموعه مقالات)
پژوهش‌های ایرانی باستان و میانه
قطوف الربیع (اصول فقه به شعر عربی)