دانشنامه لرستان نسخه آزمایشی
ازنا یکی از شهرهای استان لرستان واقع در خاور این استان است که دارای جاذبه‌های گردشگری زیادی می‌باشد. در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۴۷٬۴۸۹ نفر و بعد از 
خرم‌آباد، بروجرد، دورود، الیگودرز، کوهدشت و نورآباد هفتمین شهر لرستان از نظر جمعیت بود و جزء شهرهای کم جمعیت لرستان محسوب می‌شود. شهرستان ازنا بین شهرهای الیگودرز و دورود قرار گرفته‌است. این شهر در سال ۱۳۱۷ به دهستان و در سال ۱۳۳۰ به شهر ارتقاء پیدا کرد و دارای شهرداری شد. در سال ۱۳۴۰ ازنا به عنوان مرکز بخش جاپلق در حوزه شهرستان الیگودرز ارتقاء پیدا نمود. در سال ۱۳۷۳ با تأسیس فرمانداری توسط علی محمد بشارتی وزیر کشور، این بخش از الیگودرز جدا و به شهرستان تبدیل و شهر ازنا مرکز آن شد. ازنا یکی از کوچکترین شهرستان‌های لرستان می‌باشد.
تاریخ
کلمهٔ ازنا از کلمه ازنائوری აზნაური در زبان گرجی و به معنی اشراف‌زاده می‌باشد. در برخی از کتب تاریخی زمان صفویه از کلمه ازنائور برای نامیدن بزرگان گرجستانی استفاده شده‌است. از آنجا که در دوران صفویه گروهی از اهالی گرجستان به این ناحیه کوچانده شده‌اند، لذا کلمه ازنا از کلمهٔ ازنائور مشتق شده‌است.
بنیان ازنا و جاپلق (گاپله) و پاچه لک از یکدیگر تفکیک ناپذیرند؛ زیرا در زمان صفویه اولین بار گرجیها ده ازنا، روستای گرجی، برجله (برجغالا)، کرتیلان (کارتیل: گرجستان) را مانند سایر مهاجرین آذریتبار که روستاهای بخش گاپله (جاپلق) مانند گنجه (دومین شهر بزرگ آذربایجان)، اقبلاغ، قشلاق، پیرهان، پیر بداغ، زرنان، کهریز، مسعود آباد و … و ارامنه که بنیان چالسپار (آچالوس که یک قدیس ارمنی بوده‌است)، کرت و زرنان بودند؛ و بختیاری‌ها و لرها نیز روستاهای بخش پاچه لک را بنا نهادند. بررسی‌های کتب تاریخی نشان می‌دهد این اقدام صفویه در منطقه فریدن (استان اصفهان) نیز با همین ترکیب جمعیتی به وضوح قابل مشاهده است. در راستای زمان، بختیاری‌ها و لرها (همراهان کریم خان زند در جنگ با بختیاری‌ها که اغلب در منطقه پاچه لک ساکنند) نیز به‌این ترکیب جمعیت اضافه شدند و ازنای فعلی شکل گرفته‌است.
جمعیت
بنا بر سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران، جمعیت شهر ازنا ۷۱٬۵۸۶ نفر بوده‌است.[۲]
مردم
اکثریت مردم شهرستان ازنا به زبان لری ثلاثی صحبت می‌کنند. اما اقلیت‌هایی از دیگر اقوام مانند ترک زبانان (مهاجر)، گرجیها و ارامنه (مهاجر) و لرهای لک که در زمان کریم خان زند به این منطقه کوچ کرده‌اند نیز در این شهرستان ساکن هستند.
مناطق دیدنی و گردشگری
چشمه یا چاه طیان یا تیان نام چشمه‌ای است که در کوهپایه رشته کوه اشترانکوه میان روستاهای بیدستانه و تیان شهرستان ازنا قرار گرفته‌است. این چاه/ چشمه که گودالی سنگی به قطر ۳ الی ۴ متر و عمق ۵ متر می‌باشد، یکی از پدیده‌های جالب زمین‌شناسی است و در اوایل بهار به‌طور ناگهانی و به یکباره فوران کرده و پرآب می‌گردد. آبدهی آن زیاد بوده و تا ماه‌ها ادامه می‌یابد و پس از مدتی در اواخر تابستان و اوایل پاییز به همان نحو به یکباره خشک شده و تا سال آینده و دوره جدید، بی آب می‌گردد. کارشناسان احتمال داده‌اند، این امر ناشی از ذوب شدن برفهای اشترانکوه و تونل‌های زیر زمینی بوده و آب برف‌ها در این محل از زمین فوران کرده و تشکیل چشمه می‌دهند. با سرد شدن هوا و بارش برف در اواخر تابستان و اوایل پاییز در اشترانکوه، این چشمه نیز تا دوره یا سال آینده خشک می‌گردد. چشمه تیان محل تفریح و گردش توریست‌ها و گردشگران است.
دهکده تفریحی دره تخت:
دره‌تخت یکی از روستاهای بخش مرکزی شهرستان ازنا واقع در سیزده کیلومتری جنوب این شهرستان در کوهپایه‌های اشترانکوه است. این روستا دارای حدود ۸۳۰ نفر جمعیت است و شغل اغلب مردم آن دامداری و کشاورزی است. در دره‌تخت استخرهای متعدد پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان با ظرفیت‌های گوناگون وجود دارد.
عمده ساکنان این روستا بختیاری بوده و شامل طوایف سالاروند و حاجیوند هستند.
دره تخت به علت قرار گرفتن در کوهپایه اشترانکوه و بهره‌مندی از آب دائم و روان دارای نیروگاه تولید برق است که از آن علاوه بر تأمین برق روستاهای همجوار به شبکه سراسری برق در شهرستان ازنا نیز برق داده می‌شود. آب و هوای مناسب این روستا، آن را به یکی از مناطق مناسب جهت کوچ تابستانه عشایر تبدیل کرده‌است. این روستا همچنین در لیست روستاهای هدف گردشگری استان قرار دارد.
از جمله دیدنی‌های این روستا می‌توان به سراب‌های گوناگون که به رودخانه ماربره ختم می‌شوند، و همچنین طبیعت زیبای آن اشاره کرد. در فصل بهار دشت لاله‌های واژگون این روستا بسیار دیدنی است.
تونل برفی:
تونل برفی یکی از آثار طبیعی شهرستان ازنا در استان لرستان است. این تونل به‌صورت طبیعی در برف و یخ‌های دامنهٔ اشترانکوه در منطقهٔ کمندان شهرستان ازنا به‌وجود آمده‌است. طول این تونل بالغ بر ۸۰۰ متر و ارتفاع آن از کف تونل تا سقف بین ۵٫۲ تا ۳ متر است. از این تونل برفی فقط در فصل‌های بهار و تابستان می‌توان بازدید کرد و برای رسیدن به این تونل باید تا روستای کمندان با اتومبیل رفت و حدوداً دو ساعت نیز پیاده‌روی کرد.
دربند دهستانی بزرگ و سرسبز و بسیار زیبا در جلگه شمالی اشتراکوه دورود که نزدیکی شهرستان ازنا در استان لرستان است که به خاطر وجود ایستگاه راه‌آهن در آن از این روستا بنام «ایستگاه دربند» هم یاد می‌کنند. از چشم‌انداز کوه اشترانکوه این روستا دیده می‌شود.
آبشار عروس: آبشاری بکر و دست نخورده در دامنه‌های کوه در دره ازنا در شهرستان ازنا و در مسیر کلیدر تونل برفی
آبشار دره شِن: آبشار زیبایی در روستای احمدآباد و بالاتر از مقبره سید صوفی
تالاب خروسان: در ۲۸کیلومتری شهرستان ازنا در روستای خروسان
امام زاده قاسم: مقبره تاریخی امام زاده قاسم که قدمت آن به دوران سلجوقیان می‌رسد و در آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده هست.
بام ازنا
بام ازنا یکی از مناطق گردشگری، تفریحی و ورزشی است که از سال ۱۳۹۶ کار احداث آن توسط سیدمرتضی موسویان (شهردار ازنا) شروع شده‌است. این مکان در غرب ازنا واقع شده‌است. در تعطیلات به خصوص تعطیلات تابستانی مسافران زیادی از بام ازنا بازدید می‌کنند.
راه‌ها
ازنا در میسر جاده اصلی و ارتباطی شهرهای مرکزی و شمالی با غرب و شمالغرب، با شهر تهران ۳۶۵ با شهر اصفهان ۲۴۰ کیلومتر با شهر زنجان ۵۳۹ با شهر خرم‌آباد ۱۳۵ با شهر تبریز ۷۵۷ با شهر رشت ۵۷۷ و با شهر ساری ۶۱۰ کیلومتر فاصله دارد. همچنین ازنا ارتباط استان لرستان را با استان مرکزی برقرار می‌کند و فاصله ازنا با اراک حدود ۷۵ کیلومتر می‌باشد. راه‌آهن سراسری ایران این شهر را به دو نیم تقسیم کرده‌است. این خط که در زمان جنگ جهانی دوم توسط رضا شاه پهلوی ساخته شده از مهمترین علل پیشرفت ازنا می‌باشد.
صنایع
کارخانجات صنعتی فعال در ازنا عبارتند از: صنایع فروآلیاژ ایران، گداز قطعه کیا، شرکت سنگ صادراتی افشار، گلسنگ، لعل و دیگر صنایع کوچک که عمدتاً به بخش تولید سنگ‌های ساختمانی مشغول هستند. درحال حاضر شرکت فولاد ازنا که از بزرگترین صنایع فولاد غرب کشور می‌باشد در منطقه ویژه اقتصادی ازنا در حال احداث است. همچنین شرکت تولید داروی بایر افلاک ازنا نیز در دست احداث می‌باشد.
تپه‌های باستانی ازنا
شهرستان ازنا دارای ۱۰۶ تپه باستانی است که دارای شماره ثبت آثار ملی ایران هستند. این تپه‌ها بیشتر مربوط به عصر مفرغ و آهن می‌باشند و از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۶ به ثبت رسیده‌اند. وجود تعداد بالای تپه‌های باستانی و وجود مناطق دیگر باستانی در این شهرستان گواه اینست که این منطقه جغرافیایی از دیرباز تا به امروز سکونتگاه انسان‌ها در دوره‌های مختلف بوده‌است.
